Dobór potencjometru do wzmacniacza SE 5670+EL95

[BECOO]

Witam,

Zabrałem się za ten prosty (początek przygody z lampowym DIY) układ, z uwagi na pozytywne doświadczenia z EL95 SE (zmodyfikowany Philips AG9016) i dostępność lamp i PCB.
Zasilacz z opóźnionym anodowym, napięcia stabilne (ciut poniżej 260VDC) anodowego. Przy uruchomieniu z DAC z regulowanym wyjściem - Audiolab M-DAC regulacja działa od ok -25dB. Niestety pojawił się problem z dobraniem potencjometru na wejściu wzmacniacza. Pierwsze podejście było z 500kOhm log, potencjometr działał przy końcu skali. Pomyślałem, że zmniejszę do 47kOhm log, podobny objaw, może ciut więcej stopni kątowych do pracy, ale to wciąż maksymalnie 10% obrotu przy końcu skali. Co robię źle, co schrzanił projektant układu/PCB? Możliwe, że za duża jest wartość R1 (330k)? Co byście poradzili zmienić, by zadziałał jakikolwiek potencjometr w tym układzie? Dziękuję z góry za uwagi.

[kubafant]

Witam,
Czy dobrze rozumiem, że problemem jest skupienie całego zakresu regulacji przy początku obrotu potencjometru i praktycznie brak regulacji w pozostałej części? Wskazuje to na niewłaściwą charakterystykę potencjometru, nie rezystancję. W tym zastosowaniu należy użyć potencjometru wykładniczego, tak błędnie jak powszechnie nazywanego logarytmicznym i oznaczanego w Telpodzie symbolem B (dawniej C), a na dalekim wschodzie - A. Potencjometr taki w połowie obrotu powinien mieć ok. 10% rezystancji. W nałożeniu na logarytmiczną charakterystykę ludzkiego słuchu daje to odczucie liniowego wzrostu głośności przy obracaniu potencjometrem.

Najprościej ustawić posiadany potencjometr w środkowym położeniu i zmierzyć rezystancję między ślizgaczem a masą.

Pozdrawiam,
Jakub

[Romekd]

Czołem.
To mi wygląda na dość niskie wzmocnienie napięciowe układu i cały interesujący zakres regulacji znajduje się pod koniec ścieżki oporowej. Na początku ustawień potencjometru jest zbyt cicho... Czy dobrze zrozumiałem?

Pozdrawiam
Romek

[Marek7HBV]

W starej książce dla amatorów było wytłumaczone jak podłączyć potencjometr-obrazkowo

DSC07135.JPG

Na dole rysunku są przedstawione dwa sposoby podłączenia potencjometru,które dają opisany efekt.

[Romekd]

Czołem.
Czy naprawdę w grę może wchodzić nieprawidłowe połączenie potencjometru (ja dodałbym w tym układzie tylko rezystor antyparazytowy, włączony szeregowo z siatką lampy i kondensatory separujące składową stałą, tak na wszelki wypadek)?
Autor wątku w swoim wpisie dwukrotnie wspomniał, że potencjometr poprawnie działa dopiero przy końcu.

(...) Pierwsze podejście było z 500kOhm log, potencjometr działał przy końcu skali. Pomyślałem, że zmniejszę do 47kOhm log, podobny objaw, może ciut więcej stopni kątowych do pracy, ale to wciąż maksymalnie 10% obrotu przy końcu skali.(...)

Przez koniec rozumiem skraje prawe położenie osi z pokrętłem, gdyż gdyby dobrze działał w pobliżu lewego położenia rotora potencjometru, autor napisałby raczej o poprawnym funkcjonowaniu elementu na początku.

Na dole rysunku są przedstawione dwa sposoby podłączenia potencjometru,które dają opisany efekt.

Kolego Marku, dla schematu z dolnego lewego rogu Twojego załącznika, w głośniku być może dałoby się usłyszeć jakiś sygnał, choć bardzo stłumiony, gdyby potencjometr był ustawiony gdzieś na początku lewego położenia. W prawym byłaby zupełna cisza, bo siatka lampy byłaby zwarta z masą. Złe połączenie, widoczne po prawej stronie na dole rysunku dawałoby zupełnie inną reakcję na przygłaszanie, gdyż jakakolwiek regulacja zaczynałaby się na początku potencjometru, przez zwieranie sygnału źródła z masą, a przy dalszym obracaniu osi w prawo mielibyśmy już niemal stały poziom do końca regulacji. Przy zamianie skrajnych wyprowadzeń potencjometru, zwiększanie poziomu sygnału w głośniku zachodziłoby przy obracaniu osi potencjometru w lewo, a o czymś takim autor nie wspominał. Nie ma też nic o istnieniu wyprowadzenia odczepu na ścieżce (pod filtr "kontur") - gdyby ten połączyło się z masą, to regulacja siły głosu przeniosłaby się w obszar "prawego" odcinka ścieżki oporowej (do połowy ustawienia w głośniku byłaby cisza).

Pozdrawiam
Romek

[Marek7HBV]

Przy lewym rozwiązaniu założyłem że rezystancja suwaka {a na pewno kilka omów ma} do masy jest niezerowa i porównywalna ze żródłem sygnału[DAC].Natomiast prawy układ zależy od charakterystyki potencjometru i może faktycznie być za bardzo naciągnięty

[Marek7HBV]

A zresztą najprostsze wyjaśnienie to po prostu rezystor siatkowy ma dużo mniej niż 330 k.

[faktus]

Witam.
Kolego Becoo bardzo chaotycznie opisałeś problem, pokazałeś schemat ale nie wiemy czy pokazany schemat to jest cały układ wzmacniacza czy tylko sam stopień mocy zaczerpnięty z jakieś większej całości. Wypadało by podać rodzaj potencjometru liniowy, logarytmiczny. Ponadto nic nie wspominasz z jakiego źródła sterujesz ten wzmacniacz i jaka jest amplituda sygnału sterującego. Należało by zacząć od pomiaru przy jakiej amplitudzie sygnału na wejściu wzmacniacz osiąga niezniekształconą moc znamionową. Może się bowiem okazać, że wzmacniacz ma za małe wzmocnienie o czym wspomniał Kolega Romek. Przedstawiony schemat nie zawiera potencjometru a Ty nie pokazałeś jak masz dołączony potencjometr do tego układu. Sam potencjometr, który z zasady jest zabudowany na wejściu układu tworzy regulowany dzielnik, z którego sygnał jest przekazywany na pierwszy stopień wzmacniacza i jego zadaniem jest dopasować sygnał na wejściu wzmacniacza do potrzeb osiągnięcia wymaganej głośności. Jeśli amplituda sygnału na wejściu jest mała, to jest normalne że potencjometr będzie działał poprawnie przy końcu zakresu, jeśli amplituda sygnału sterującego będzie zbyt duża to potencjometr będzie reagował poprawnie tylko na początku zakresu obrotu.
Pozdrawiam.

[BECOO]

To mi wygląda na dość niskie wzmocnienie napięciowe układu i cały interesujący zakres regulacji znajduje się pod koniec ścieżki oporowej. Na początku ustawień potencjometru jest zbyt cicho... Czy dobrze zrozumiałem?

Tak, dokładnie tak, każdy typ i wartość potencjometra - to samo zachowanie.
Forum czytam od lat, choć się nie udzielam i w związku z tym wziąłem sobie Twoją podpowiedź do serca. Ewidentnie było coś nie tak ze wzmocnieniem, co widziałem nawet po napięciach na siatce i katodzie. Efektem kilku godzin szukania znalazłem przyczynę. Zła wartość R1. Zła tak bardzo, że się wstydzę. Zamówiłem właściwe rezystory - 330k - i jak tylko przyjadą dam znać.
BTW warto iść w jak największy możliwy potencjometr? Posiadam maksymalnie 500k log.
Dziękuję i pozdrawiam

[BECOO]

W starej książce dla amatorów było wytłumaczone jak podłączyć potencjometr-obrazkowo DSC07135.JPG Na dole rysunku są przedstawione dwa sposoby podłączenia potencjometru,które dają opisany efekt.

Aż takim amatorem nie jestem ;D W tym jednym zakresie ;D. A do tego, żaden z błędów w podłączeniu potencjometru nie skutkuje takimi objawami jak opisałem.
Natomiast brawo za uwagę dotyczącą wartości rezystora siatkowego. BINGO
Pozdrawiam

[BECOO]

Wypadało by podać rodzaj potencjometru liniowy, logarytmiczny.

Podałem w opisie problemu dość szczegółowo.

Ponadto nic nie wspominasz z jakiego źródła sterujesz ten wzmacniacz i jaka jest amplituda sygnału sterującego.

J.w. Źródłem był DAC z 2V wyjściem regulowanym.

Należało by zacząć od pomiaru przy jakiej amplitudzie sygnału na wejściu wzmacniacz osiąga niezniekształconą moc znamionową.

Niestety nie posiadam oscyloskopu. Do takich zabaw nie potrzebuję.

Dziękuję za uwagi, przyjąłem do serca i skorzystałem choć tonu nie rozumiem. Gdybym posiadał Waszą wiedzę i doświadczenie zapewne nie musiałbym nikomu zawracać głowy.

Pozdrawiam

[Marek7HBV]

Wzmacniacz zaprojektowano do współpracy ze żródłem o małej rezystancji wyjściowej {rezystor siatkowy 330 k na to wskazuje} i potencjomete powinien mieć 100 k lub mniej {w tym przypadku mółby być nawet 4,7 k}.To czy zainstaluje się kondensatory separujące na wejściu zależy od Kolegi,ale ich potrzeba była opisywana na forum wielokrotnie.Dla posiadanego potencjometru 47 k pierwszy powinien mieć 1u,a drugi {z suwaka} 0,1u.Ich realna wartość jest zależna od parametrów transformatora wyściowego {dolnej częstotliwości przenoszenia} i przy marnym transformatorze powinna być mniejsza.

[BECOO]

Wzmacniacz zaprojektowano do współpracy ze żródłem o małej rezystancji wyjściowej {rezystor siatkowy 330 k na to wskazuje} i potencjomete powinien mieć 100 k lub mniej {w tym przypadku mółby być nawet 4,7 k}.To czy zainstaluje się kondensatory separujące na wejściu zależy od Kolegi,ale ich potrzeba była opisywana na forum wielokrotnie.Dla posiadanego potencjometru 47 k pierwszy powinien mieć 1u,a drugi {z suwaka} 0,1u.Ich realna wartość jest zależna od parametrów transformatora wyściowego {dolnej częstotliwości przenoszenia} i przy marnym transformatorze powinna być mniejsza.

Witam, dziękuję za podpowiedzi.
Posiadam 47k log, taki wstawię. Kondensatory 1uF foliowe (100V wystarczy?) na wejściach RCA zastosowałem dla odseparowania ew. składowej stałej, ale nie do końca rozumiem drugi element podpowiedzi. Twoim zdaniem konieczny może być separujący 0,1uF pomiędzy suwakiem, a siatką? Czy powinien to być kondensator tej samej klasy co separujący międzystopniowy?
Transformatory jakie zastosowałem to 12kOhm 3W Telefunkeny, raczej nie powinny mieć problemów z pasmem.

Pozdrawiam

[Romekd]

Czołem
Tak jak wspomniał Kol. Marek, obecnie nie powinno się stosować potencjometrów o dużej rezystancji, gdyż rezystancja wyjściowa współczesnych źródeł sygnału jest bardzo niska i obciążenie jej rezystancją potencjometru (np. 10 kΩ) nie spowoduje ani zauważalnego wzrostu zniekształceń THD, ani istotnego spadku amplitudy sygnału. Za to potencjometry o dużej wartości rezystancji będą wpływały na wzrost poziomu szumu oraz ograniczenie górnej częstotliwości granicznej pasma przenoszenia w środkowym (elektrycznie) położeniu (lampy mają swoją pojemność wejściową). Inną sprawą jest kwestia charakterystyki zastosowanego potencjometru - znam kilku audiofilów, którzy potrafią słuchać muzyki jedynie ze średnim lub wyższym poziomem głośności i ich gustom bardziej odpowiada regulacja sygnału potencjometrem o charakterystyce liniowej...

Pozdrawiam
Romek

[BECOO]

Czy dobrze zrozumiałem podpowiedzi kolegi Marek7HBV?

schemat.jpg