Lampowy preamp TokRa na ECC82 i 6N6P

[TokRa]

Był sobie Rosjanin, nazywał się Lamm i wyemigrował do USA, gdzie bogatym Amerykanom sprzedawał produkowane tam luksusowe wzmacniacze lampowe z górnej półki:
https://lammindustries.com/pages/preamplifiers-ll2-1/
https://hometheaterhifi.com/reviews/amp ... amplifier/

Jednym z takich urządzeń był przedwzmacniacz za ok. 6000 dolarów, jak ktoś tam kupował, w Polsce kosztuje on potem około 40.000 zł, cena typowa dla audiofilów, ale jest legendarny w sensie nie tylko ceny, ale oferowanej jakości. Preamp ten, jak głosi legenda, jest idealny do lampizacji toru z końcówką tranzystorową napędzającą wybitne kolumny. Bardzo wielu ludzi próbowało odtworzyć jakość tego preampa, nielicznym się to udawało lepiej lub gorzej, lecz wiedzę tę zachowywali dla siebie, na kilku forach starano się budować chwalone klony, powstały też biznesy oferujące możliwość polutowania sobie takiego przedwzmacniacza.

Z racji posiadanych skąpych informacji w postaci zdjęć tego wzmacniacza - widok tylko z góry - oryginalna topologia układu jest nadal owiana tajemnicą, lecz poznano mniej więcej wartości użytych elementów - na wejściu stoi podwójna trioda 12AU7/ ECC82, na wyjściu ECC88, którą w klonach zamieniano na inne podwójne triody, na E88CC, 6N23P, 6N6P i podobne im.

Mam plan. Zgromadziłem już większość elementów do eksperymentu lampowego, pomyślałem że go zbuduję i na początek podepnę go pod swój wzmacniacz słuchawkowy, nurtuje mnie jednak jedna kwestia dwóch niewiadomych, raczej dość istotnych - to jest nieznana oryginalna wartości napięcia zasilania anodowego B+ i istnienia lub nie elementu zaznaczonego na moim schemacie znakiem zapytania.

W oryginale stoi sobie bowiem najbardziej podłej jakości nadający się bardziej do zasilacza niż do toru audio kondensatorek 10 nF.
Został on przez pewne forum wytypowany jako element sprzęgający obie lampy, po czym okazało się, że od jego jakości audio zależy jakość preampa. Rezultat był taki, że w ogólnych dyskusjach stanęło na tym, że trzeba sobie kupić dwa takie 10nF na wysokie napięcie, topowy jeden kosztuje bagatela ponad 200 zł - i wtedy jest super audio.

Rezystor anodowy pierwszej podwójnej lampy ECC82 - to 22k6 2W. Katodowy to 1k2. Jakie powinno być napięcie anodowe B+ dla tej lampy i potem dla kolejnej? Na forum najlepszą jakość audio podobno dało B+ = 225V, ale handlarz oferował do tego preampa trafa na 280V. Czy może ktoś mi pomóc i to policzyć z własnej praktyki dobierania punktu pracy takich lamp dla ECC82 i 6N6P i pokazać, jak do takich obliczeń należy podchodzić?

Czy jest jakieś prawdopodobieństwo, że element sprzęgający oznaczony u mnie znakiem zapytania, może być tylko rezystorem antyparazytowym 750R i wcale nie musi być kondensatorkiem 10nF? Czy podanie tak bezpośrednio napięcia na siatkę drugiej lampy - dla eksperymentu audio bez 10nF - uszkodzi ją?

W załącznikach schemat jaki sobie narysowałem, posługując się wyłącznie rachunkiem prawdopodobieństwa połączenia na PCB a nie wiedzą o lampach - i znaleziony inny schemat innego wzmacniacza na rosyjskiej stronie, o podobnej lampowej topologii lampy 6N23P na którym się wzorowałem rysując swój.
Dzięki za podpowiedzi i pozdrawiam
Remigiusz

[Marek7HBV]

Tylko kondensator.

[marma2]

Na pierwszym schemacie to oczywiście jakiś przedwzmacniacz gramofonowy. Nic z Lammem wspólnego nie ma. Po kolei co mi się dało zauważyć już kilka lat temu. Napięcie zasilania musi być niższe niż 250V bo kondensatory w oryginale są na takie napięcie. Kondensator sprzęgający powinien mieć 10nF (w miejscu pytajnika). Bzdury na temat dobierania tego kondensatora przeczytane na różnych forach audio osiągnęły już poziom K2 i nie komentuje tego. Jakość tego kondensatora miałaby istotny wpływ na brzmienie w układzie nie spiętym pętlą ujemnego sprzężenia zwrotnego a tu akurat większy wpływ na brzmienie ma kondensator 10uF(w pętli). Na ostatnim dolnym schemacie brak rezystora 22,6k w anodzie górnej triody. Bez tego ani rusz. Co do podłączania słuchawek to niestety układ ten nie napędzi ani 600 ani tym bardziej 32 ohmowych. Jest to wzmacniacz napięciowy a impedancja wyjściowa nie powala. Proponuję przeanalizować artykuł poniższy a szczególnie wykresy charakterystyki częstotliwościowej w funkcji impedancji obciążenia jak i tej dotyczącej zniekształceń w funkcji impedancji obciążenia.
https://hometheaterhifi.com/reviews/amp ... amplifier/

[TokRa]

Na pierwszym schemacie to oczywiście jakiś przedwzmacniacz gramofonowy. Nic z Lammem wspólnego nie ma. ... Napięcie zasilania musi być niższe niż 250V bo kondensatory w oryginale są na takie napięcie. Kondensator sprzęgający powinien mieć 10nF (w miejscu pytajnika). Na ostatnim dolnym schemacie brak rezystora 22,6k w anodzie górnej triody. Bez tego ani rusz.

Ten gramofonowy ma tak samo zapięty rezystor R115 między nóżką 2 a 3 podwójnej triody - był to jeden z nielicznych publikowanych w sieci schematów wzmacniaczy lampowych, w którym druga lampa Lamma miała tak samo połączone rezystorem nóżki 2 z 3. Nie znalazłem innej topologii wzmacniacza lampowego z tak łączonymi nóżkami 2 i 3 i połączeniem siatki z katodą.

Rysując moją wersję schematu wychodziłem z założenia, że ktoś kto przenosił schemat do programu do projektowania laminatu PCB, zrobił to z pewną precyzją i dokładnością numerując elementy leżące obok siebie kolejno - bo jest na tym laminacie pewien ustalony porządek.

Jeśli np. lewy kanał audio miał rezystor R115, to prawy kanał na schemacie miał ten numer plus jeden, czyli był to R116. Układ elementów na oryginalnym PCB i ich numeracja, zakładam, że pozwala na ich bliską siebie lokalizację na schemacie, choć pozornie na zdjęciach wygląda na bałagan. Dlatego druga lampa ma rezystor anodowy R111 dla lewego, a R112 dla prawego kanału - oba po 22k6 2W. Na schemacie chcąc zachować numeracyjny porządek, R111 musiał być nad rezystorem R113, analogicznie w kanale prawym były R112 jako anodowy 22k6, oraz R114 750R - więc może kierując się takim porządkiem przyjąć z pewnym ryzykiem, że rezystor anodowy 22k6 R111 był w tym miejscu jak narysowałem.
Napięcie zasilające, faktycznie bardzo prawdopodobne jest to poniżej 250V i w takie będę celował z budowanym zasilaczem, na moim schemacie zasila ono od lewej strony tak jak idzie zasilanie na oryginalnym PCB - pierwszą lampę ECC82 przez R107 22k6, a potem drugą lampę przez analogiczny rezystor R111, też 22k6, pełniący funkcję anodowego.

Dzięki za wyjaśnienie znaczenia kondensatora 10nF. Widziałem zdjęcia kogoś, kto naprawiał ten przedwzmacniacz wymieniając prawie wszystkie kondensatory na topowe, a ten 10nF jako jedyny zostawił w stanie oryginalnym, taką nędzę. Liczyłem więc na opinię, że te 10nF jest jednak w linii zasilania tylko, a sprzężenie jest bezpośrednie przy pomocy np. tylko rezystora antyparazytowego 750R.

Dzięki za wyjaśnienie. W załącznikach bardziej znane wersje interpretacji prawdopodobnej wersji Lamm'a. Ja ten układ wzmacniacza napięciowego podłączę pod mój tranzystorowy klon Lehmanna - bo chcę usłyszeć, co wniesie lampa w mój tor audio, albo pobawię się i przerobię go w hybrydę w rodzaju SOHA3 lub podobną. Jak nie wyjdzie, lampy i elementy zastosuję w innym lampowym słuchawkowcu - ECC82 i 6N6P dość często stoją we wzmacniaczach OTL dla słuchawek.

[Marek7HBV]

Ten schemat na karteluszku szkoda komentować-podrzeć i wyrzucić .Natomiast warto wiedzieć że stosując rezystory antyparazytowe zawsze podłączamy jeden jego koniec na siatkę{z jak najkrótszym doprowadzeniem},a dopiero do drugiego końca pozostałe elementy{tu rezystor siatkowy i kondensator sprzęgający}.A stosując równoległe połączenie lamp należy zastosować osobne rezystory antyparazytowe dla każdej. ..........P.S.Zastosowanie wzmacniacza o bardzo silnym sprzężeniu zwrotnym zniweluje efekt,,lampowy,, i podłączanie go do półprzewodnikowego wzmacniacza słuchawkowego w zasadzie nic nie wniesie{oprócz kosztów}

[TokRa]

Zastosowanie wzmacniacza o bardzo silnym sprzężeniu zwrotnym zniweluje efekt,,lampowy,, i podłączanie go do półprzewodnikowego wzmacniacza słuchawkowego w zasadzie nic nie wniesie{oprócz kosztów}

Dzięki za ważne podpowiedzi, ale zmartwiłeś mnie bardzo, bo preamp ten wykonany na dobrze dobranych elementach podobno wnosił to coś niezwykłego do toru tranzystorowego, że jak ktoś posłuchał go w układzie z tranzystorową końcówką mocy, to nie żałował tych wydanych nań 6000 dolarów i sprzedałby żonę i córki, by tylko go mieć.

Moja koncepcja sklonowania go wynikała z tego, że wykonałem kilka już klonów tranzystorowego wzmacniacza słuchawkowego i obdarowałem nimi rodzinę - bufor diamentowy, zwany potocznie klonem Lehmanna. Wzmacniacz ten wymaga precyzyjnego doboru elementów by zagrał zachwycająco - ja musiałem pomierzyć ponad 300 tranzystorów i przetestować kilka marek kondensatorów, by być zadowolonym. Finalnie, okazało się, że i tak będę przeprojektowywał ten układ i robił kolejną wersję, bo mam problem z chińską produkcją OPA Sam wzmacniacz operacyjny jest często źródłem potężnego DC ofsetu na gnieździe słuchawkowym i trzeba przerzucać też scalaki, by trafić na akceptowalny - muszę więc znaleźć sposób na regulację tego ofsetu na wyjściu, by nie popsuła mi ona jakości audio.

Układy te wnoszą swój charakter do toru audio, jest sporo fajnej zabawy nakupić od Chińczyków worek OPA i badać, jak zmienia się charakter dźwięku, albo kupować drogie oryginały od sprawdzonego dostawcy w Europie.

Sami Chińczycy dostrzegli w tym pewien potencjał i pojawili się producenci zmutowanej lampowej wersji klona - jak w załącznikach.
Usunęli oni z układu dualny wzmacniacz operacyjny, a jego miejsce wstawili lampowy preamp na trzech swoich lampkach 6n3 6z4, do tego garść elementów SMD, czego bardzo nie lubię.

Podobno fajnie gra - i właśnie idąc tą drogą, chciałem znaleźć WYBITNY preamp lampowy (a za 6000 dolarów preamp powinien być wybitny , choć tu może o jego wybitności decydują zabytkowe lampy z bardzo starej produkcji, dające trudno osiągalną obecnie lampową jakość audio - ale też opatentowane podobno w USA to połączenie lamp jak na moim schemacie, bo była jakaś kiedyś tam z tym afera produkcyjna i sądowe sprawy między producentami o takie rozwiązania lampowe).

W załącznikach schemat tranzystorowego klona BCL'a, oraz chińska oferta lampizacji tego wzmacniacza słuchawkowego.

Czy istnieje więc koncepcja lepiej dopasowanego lampowego preampa do mojego klona Lehmanna? Mam ECC82 i 6N6P - kupiłem z myślą o budowie lampowego wzmacniacza słuchawkowego i mogę je teraz wykorzystywać na lampowe eksperymenty, ale miałem nadzieję, że lampowe brzmienie usłyszę budując klona bardzo drogiego preampa i podpinając go do mojego bufora diamentowego.

Zbudować, i bawić się obserwacją zmian jakie wnosiłaby modyfikacja pętli sprzężenia zwrotnego?

W jakim kierunku wędrować z tym projektem, by dobrze ożenić klon Lehmanna z lampą - bo to co robią Chińczycy, jest budowane na chyba dość słabych elementach, im gra, sprzedają to bo tanie jest nawet na trzech lampkach, więc na lepszych częściach i lepszych lampach może być ciekawym eksperymentem. Jakieś pomysły na start?

[Marek7HBV]

Czy istnieje więc koncepcja lepiej dopasowanego lampowego preampa do mojego klona Lehmanna? Mam ECC82 i 6N6P - kupiłem z myślą o budowie lampowego wzmacniacza słuchawkowego i mogę je teraz wykorzystywać na lampowe eksperymenty, ale miałem nadzieję, że lampowe brzmienie usłyszę budując klona bardzo drogiego preampa i podpinając go do mojego bufora diamentowego.
...........................Oczywiście że istnieje.Najlepszym i najprostszym rozwiązaniem jest zastosowanie pojedynczego stopnia na np ECC88{każdy kanał na jednej triodzie systemu}.Kolega RomekD jest w trakcie opracowywania takiego układu lampizera o,,lampowym brzmieniu,, i parametrach akceptowalnych dla najwyższej półki sprzętu AUDIO.Sam układ jest banalnie prosty,lecz problemem jest jakość zasilacza{musi być wyjątkowo czysty }.Natomiast w wersji uproszczonej może Kolega zrobić dobrej jakości zasilacz na podstawie opracowywanych na forum wersji.Do wzmacniacza słuchawkowego wystarczy.

[czyt]

Lampy równolegle? W celu czego, bo taki układ połowi impedancję wej, całkowicie czyniąc układ nieprzewidywalnym w przypadku różnicy w: Triody1, T2. Wyjście to samo 1., stopnia. Nie doczytałem efektów w wykonanym układzie, zapewne będą piski i brum na początek : D
Magikowanie z "opampami", to zwykła głupota. Trzeba przynajmniej, robić to systemowo, jeśli ma się za dużo czasu.
Ten drugi schemat? Wydaje się, że 10nF (w sowieckim jest 20n!) to mało, ale przy napięciu, to zapewne wystarczy, by dać pasmo od dołu, a w korekcyjnym jest b.ważne, ponieważ musi zostać dodatkowo wzmocnione korekcją - generator to pokaże i miernik np.
Napięcie do tych triod, bodajże stałe i w okolicach 100V na lampie, nie więcej → katalog, przydatna rzecz. Tam są przykładowe aplikacje często - Frank i inne katalogi.
Trzeba złożyć, posłuchać, pomierzyć. Następnie zrobić korekty, jeśli są potrzebne i złożyć w obudowę/rozmontować.
Powodzenia